Magonjwa ya kurithi ni yapi?
Haya ni magonjwa ambayo yapo kwenye koo za watu fulani na hurithiwa
kutoka kizazi mpaka kizazi lakini pia magonjwa haya huweza kutoka kwa
mwanamke na mwanaume ambao kwa macho ni wazima kabisa na kuzaa watoto
wenye matatizo ya kiafya.
Kwenye jamii zetu za kiafrika ni jambo la kawaida sana kuzaa tu bila
kupima kujua kama kuna hatari ya kuzaa mtoto mwenye matatizo makubwa ya
kiafya kutokana na vimelea vya kurithi yaani DNA ambazo wazazi husika
wamezibeba, mimba nyingi zimekua zikisingiziwa kwamba hazikupangwa na
wakati kila mtu anajua mwisho wa ngono zembe bila njia yeyote ya uzazi
wa mpango ni mimba.
Hii ni tofauti na nchi zilizoendelea ambapo wazazi hupima vipimo hivi
kabla ya kuamua kuzaa na hata ikigundulika mtoto anayekuja atakua na
matatizo mimba hiyo hutolewa ili kuepusha maumivu ambayo mtoto huyo
angeyapata kama angezaliwa na maumivu ya kisaikolojia na kiuchumi ambayo
wazazi wanaozaa watoto kama hawa wanayapata, hii ni kwasababu ya
kulazwa mara kwa mara kwa mtoto husika na kushindwa kufanya kazi maisha
yake yote.
Hivyo nchi zilizoendelea watoto wanaozaliwa na magonjwa ya kurithi
wametokomezwa kwa kiwango kikubwa sana tofauti na afrika ambapo watoto
hawa ni wengi sana na kila siku wanazidi kuzaliwa, wakati wangeweza
kuzuilika kama sisi wahusika na serikali ingechukua hatua kukomesha hili
kwa kuingiza vifaa vya kitaalamu ya kuyagundua magonjwa haya muhimu.
Ni kweli vipimo vingi havipatikani hasa maeneo ya vijijini na hata
mijini lakini kuna watu ambao wako kwenye nafasi kubwa ya kuzuia na
kupunguza idadi ya watoto hawa wanazaliwa kila siku, hasa watu wanaoishi
mijini na wenye uwezo kifedha lakini hata wewe ambaye huwezi kupata
vipimo hivi hebu jaribu kwenda ukweni kwa mumeo au mkeo unaweza ukaona
ugonjwa wa kurithi ambao sio wa kawaida huko na kufanya maamuzi vizuri
au unaweza ukamuuliza mumeo au mkeo ili awe muwazi kabla ya kufunga ndoa
kwani magonjwa mengine yanaonekana kwa macho tu.
Magonjwa haya ni kama yafuatayo…
1.Sickle cell disease;{siko seli] huu ni ugonjwa wa kurithi ambao
mtoto hurithi kutoka kwa baba na mama ambapo wazazi wawili ambao
wanakua hawana dalili yeyote hubeba ugonjwa huu kwenye damu zao yaani
carrier na wanakua na uwezekano wa 25% ya kumzaa mtoto huyu ambae
ataugua na kua na dalili zote za ugonjwa huu. Ugonjwa huu ni hatari
sana. Mwaka 2013 ugonjwa huu uliua watu laki mmoja na elfu sabini na
sita duniani kote wengi wakitokea Africa hasa chini ya jangwa la sahara.
Watoto hawa huanza na dalili za kuvimba vidole wakiwa na umri wa miezi
mitatu, kuvimba vichwa, kua na miguu na mikono mirefu na miembamba,
kulalamika maumivu makali, kuishiwa damu sana na kadhalika ukubwani.
Kama wapenzi wakipimwa wakakutwa wote wameubeba ugonjwa huu kwenye damu
zao yaani carriers ni vizuri wakaairisha ndoa hiyo kwani watakaribisha
matatizo makubwa kwenye maisha yao. Kama unataka kujua umebeba ugonjwa
huu ukienda hospitali kubwa za rufaa wana uwezo wa kuwapima na kujua.
Ugonjwa huu pia unaweza kupimwa kwa kuchukua maji kwenye tumbo la mama
kabla hajazaliwa hivyo kuamua kuendelea na mimba au kuitoa. Japokua
kutoa ni kosa kisheria nchini Tanzania. Watoto hawa huishi kwa mateso
makali na 50% watakufa kabla ya miaka 40 kwa nchini kwetu Tanzania
hakuna data kamili za watu hawa lakini wasichana wengi wenye ugonjwa huu
hufa wanapoanza kuziona siku zao kwani damu hupungua zaidi na viungo
vingi kushindwa kazi.
2.Haemolytic diseases of the new born; kuna aina kuu nne za
group za damu yaani A, B, AB, na O ambazo group hizo mtu anaweza kua
positive au negative mfano mtu mwingine anaweza kua A positive na
mwingine akawa A negative au B positive na mwingine B negative.Sasa
swala ni kwamba watu wa negative wakioana hakuana shida au watu wa
positive wakioana hakuna shida LAKINI mwanaume wa positive akioa
mwanamke wa negative mtoto wa kwanza atazaliwa vizuri lakini ataacha
vitu vinaitwa antibodies ambavyo kazi yake itakua ni kuharibu mimba zote
zitakazofuata kutoka kwa mwanaume huyu. Kipimo hichi ni rahisi sana na
kinapatikanakaribia hospitali zote Tanzania na hata kama mmeshaoana
tayari na mna tatizo hili kuna dawa maalumu inaitwa RHoGAM mama mjamzito
anachomwa wiki ya 28 mpaka 32 kuzuia vifo hivyo.
3.Albinism{Ualbino]: huu ni ugonjwa wa kurithi ambao motto
huzaliwa bila vimelea vya melanin au kua na uchache wa vimelea hivyo
ambavyo humfanya mtu apate rangi ya ngozi yake. Mara nyingi wazazi wote
wawili wa mtoto huyu hubeba ugonjwa huu kwenye miili yao bila kua na
dalili yeyote na wao kumzaa mtoto ambaye ni albino lakini pia kuna aina
za ualbino ambazo mzazi mmoja anaweza kusababisha albino kuzaliwa bila
mama kua na vimelea vya ualibino.Mtoto huyu huzaliwa akiwa na matatizo
ya kutoona vizuri na makengeza, ngozi na nywele nyeupe sana. Kua albino
sio ugonjwa lakini watu hawa hua kwenye hatari kubwa ya kupata ugonjwa
wa kansa ya ngozi. Sio rahisi kupima kujua kama mtu anabeba vimelea vya
ualbino kwenye mwili wake lakini inawezekana kupima mtoto aliyeko
tumboni na kugundua kama nia albino au sio kwa nchi zilizoendelea au
unaweza kumjua mwenzako kwa kuona albino kadhaa kwenye ukoo wao.
4.Magonjwa ya akili: katika jamii kuna watu hua wanafanya vitu
ambavyo sio vya kawaida mpaka unajiuliza huyu mtu amechanganyikiwa au
vipi..yaani ni mtu wa fujo, hajifunzi kwa makosa ya nyuma, unasikia mtu
kamuua mzazi wake,anavunja sheria mara kwa mara, kunywa pombe sana,
anakasirishwa na vitu vidogo sana au maisha yake ya mahusiano yanakua ni
ya ugomvi kila siku yaani kwa kifupi anakua tofauti na wengine. Dalili
hizi sio za kupuuzia kuna uwezekano mkubwa sana wa kuzaa watoto wa aina
hii ambao huanza kusumbua tangu wakiwa shule ya msingi na kupata
matatizo makubwa ukubwani. Shida hizi hazihitaji vipimo ni wewe kutoa
maamuzi mapema kabla hamjaamua kuzaa naye kwani mambo hayo yanarithiwa
na mimi nimeshashuhudia familia nzima ya watu waliokua hawana akili
nzuri yaani walikua wehu kabisa.
5.Magonjwa ya kansa; ugonjwa wa kansa haurithiwi lakini kuna
baadhi ya koo zina vimelea{genes] ambazo baadae husababisha kansa. Ni
vizuri kujua vyanzo vya vifo vya ndugu wa mwenza wako kabla ya kuamua
kuzaa naye kwani ugonjwa huu unaweza kua ni mbaya zaidi kuliko magonjwa
yote ya kurithi. Kuna familia naifahamu nyumba ilifungwa kwani watu wote
waliuawa na kansa yaani mume na watoto wote waliozaliwa, dada na kaka
wote wa mume isipokua mke tu aliyekua ameolewa pale.
6.Ugonjwa wa kisukari; ugonjwa huu yaani diabetes mellitus type 2
unawapata sana wagonjwa watu wengia ambao kwao kuna ugonjwa huu. Yaani
kama baba yako na mama yako wana kisukari uwezekano wa wewe kupata
kisukari ni asilimia hamsini. Maana yangu ni kwamba ukioa au ukiolewa na
mtu ambao kwao kuna wagonjwa wa kisukari ujue kuna uwezekano wa mtoto
wenu mmoja kuugua ugonjwa huo miaka ya baadae. Hivyo hua tunashauri kama
wazazi wako wana kisukari kuepuka kua mnene kwani utakikaribisha
mapema.
7.Ugonjwa wa asthma au pumu; ugonjwa huu ambao hushambulia mfumo
wa upumuaji hufuata sana ukoo fulani wa watu japokua pumu zipo za aina
mbili ile ya kurithiwa na ile ambayo sio ya kurithiwa hivyo kama ukoo
unaoenda kuoa au kuolewa una wagonjwa wawili au watatu wa asthma kuna
uwezekano mkubwa sana wa kumzaa mtoto mwenye pumu baadae, ugonjwa ambao
huua haraka kama usipopata ufuatiliaji wa kutosha.
8.Ugonjwa wa kifafa; japokua ugonjwa hu huweza kusababishwa na
magonjwa mengine kama homa ya uti wa mgongo, ulaji wa nyama ya nguruwe
na kadhalika ugonjwa huu umeonekana kufuata koo Fulani za watu yaani
kama unaenda kuoa kwenye ukoo ambao unafahamu kuna wagonjwa wa kifafa
uwezekano wa kuzaa watoto wenye kifafa upo hivyo ni vema kuingia unajua.
9.Umbilikimo: huu ni ugonjwa wa kurithi ambao watu wanazaliwa
sana kitaalamu unaitwa achondroplasia, wazazi wa watto hawa ambao hua na
mikino na miguu mifupi sana huweza kua kawaida kabisa lakini kutokana
na kurithi vimelea vya ugonjwa huu hujikuta wanamzaa mtoto huyu na mtoto
huyu baada ya muda Fulani akioa anazaa mtoto wa hiv hivi kwani mzazi
mmoja tu huweza kusababisha hali hii.
10.Magonjwa ya upofu; kuna koo ambazo watoto huzaliwa na vimelea
vya hali ambayo husababisha upofu baadae au ikasababisha upofu hata
kabla ya mtoto kufikisha miaka mitano. Mtoto huzaliwa na mtoto wa jicho
kitaalamu kama congenital cataract ambayo huziba jicho taratibu na
baadae mtu hataona kabisa na unaweza ukakuta ukoo una vipofu wengi na
chanzo husika hakifahamiki.
Mwisho; haya ni baadhi ya magonjwa tu ambayo labda yameathiri
watu wengi kwenye jamii zetu lakini yapo mengine mengi ambayo siwezi
kuyataja na makala hii haijaandikwa kuwatenga au kuwasema vibaya watu
wenye matatizo haya kwamba wasioe au wasiolewe lakini ni kujaribu
kuongea ukweli na kuepusha watu wenye tatizo moja kuzaa mtoto kwani ni
kujiongezea matatizo tu kama nilivyosema hapo mwanzoni na kuleta viumbe
ambavyo vinakuja duniani kuteseka sana. Ni bora waendelee kuzaliwa
carriers yaan wanaobeba vimelea bila kuugua kuliko kuendelea kuwazaa
wagonjwa.hivyo kama wewe unajua kwenu kuna shida fulani ni bora kuzaa na
mtu ambaye kwao hamna shida kabisa kwani ukizaa na mtu mwenye matatizo
kwao pia ni hatari zaidi na kama ukiamua kukaidi na kuzaa hivyohivyo
uzae unajua kwamba haya magonjwa yapo. niwape pole ambao tayari ni
wagonjwa wa hali hizi na wale wenye ndugu wenye hali hizi.dunia
inatambua maumivu yenu...
Post a Comment